เมื่อเราเดินทางผ่านถนนหินในย่านเมืองเก่าของเมืองหลวงพระบางของ สปป. ลาว หรือแวะชิมอาหารริมแม่น้ำโขง จะพบว่าบางครั้งรสชาติแบบพื้นบ้าน ก็ไม่ได้ถูกสร้างมาเพื่อสนองต่อชุมชนท้องถิ่นเท่านั้น แต่ซ่อนโอกาสให้กลายเป็นสินค้าระดับนานาชาติได้อย่างไม่น่าเชื่อ ยกตัวอย่างเช่น ไคแผ่น สาหร่ายน้ำจืดที่เก็บในฤดูแล้งจากลำธารในภาคเหนือของ สปป.ลาว เมื่อนำมาล้าง อบหรือตาก แล้วทอดกรอบจนกลายเป็นของว่างที่ทั้งกรอบ อร่อย และสะท้อนวัฒนธรรมของชุมชนท้องถิ่นได้อย่างชัดเจน สาหร่ายนี้มีชื่อเสียงในฐานะผลิตภัณฑ์เฉพาะถิ่นของลาว โดยได้รับการบันทึกว่าเป็นหนึ่งในอาหารพื้นเมืองที่นักท่องเที่ยวมักนิยมซื้อกลับเป็นของฝาก

นอกจากไคแผ่นแล้ว อาหารอื่น ๆ เช่น ไส้อั่วหลวงพระบาง ตำหลวงพระบาง หรือแม้แต่เอ็นวัวทอดกรอบ ก็นับเป็นวัตถุดิบท้องถิ่นที่มีศักยภาพในการเพิ่มมูลค่า หากสามารถพัฒนาสินค้า บรรจุภัณฑ์ ร้อยเรียงเรื่องเล่าของชุมชนที่ผลิตได้อย่างชัดเจน ผู้บริโภคก็จะไม่ได้รับแค่เพียงรสชาติที่ดี แต่ยังได้รับประสบการณ์และรับรู้เรื่องราวของชุมชน และหากผลิตภัณฑ์ได้รับการออกแบบอย่างเหมาะสม บอกเล่าให้นักท่องเที่ยวรับรู้ที่มาของวัตถุดิบ ก็จะยิ่งเพิ่มโอกาสให้กลายเป็นสินค้าส่งออกหรือของฝากที่ขายดีได้เช่นกัน

การยกระดับผลิตภัณฑ์ไม่ใช่เพียงแค่การเพิ่มคุณภาพของสินค้าเท่านั้น แต่ยังคือการบอกเล่าเรื่องราวที่ทำให้ผู้บริโภครู้สึกเชื่อมโยงกับวัฒนธรรมและชุมชนของผู้ผลิต ก็จะช่วยให้อาหารน่าสนใจมากขึ้น การพัฒนาเช่นนี้จึงแตกต่างจากการแข่งขันเรื่องราคาอย่างเดียว และยังช่วยสร้างรายได้ให้ชุมชนท้องถิ่นอย่างยั่งยืนในยุคที่ภาพลักษณ์และการนำเสนอมีพลังไม่แพ้รสชาติ บรรจุภัณฑ์กลายเป็นกุญแจสำคัญในการต่อยอดอาหารพื้นบ้านให้กลายเป็นสินค้าระดับโลก การใช้วัสดุธรรมชาติและดีไซน์ที่ร่วมสมัย ทำให้สินค้าดูสะอาด น่าซื้อ น่าบริโภค และสื่อสารความเป็นผลิตภัณฑ์ชุมชนสะอาดปลอดภัยได้อย่างมีเอกลักษณ์ ผลคือมีนักท่องเที่ยวต่างชาติเลือกซื้อเป็นของฝากมากขึ้น

นอกจากนี้ การรวมกลุ่มของผู้ผลิตในรูปแบบสหกรณ์ชุมชน ยังเป็นแนวทางสำคัญที่ช่วยให้ชาวบ้านสามารถควบคุมคุณภาพ กำหนดราคา และสร้างรายได้ที่มั่นคงมากขึ้น เช่น กลุ่มผลิตภัณฑ์ไคแผ่นเมืองน้ำบาก ในแขวงหลวงพระบาง ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากองค์การความร่วมมือระหว่างประเทศของสาธารณรัฐเกาหลี (KOICA) และกระทรวงอุตสาหกรรมและการค้า สปป.ลาว ให้พัฒนากระบวนการผลิตตามมาตรฐานอาหารปลอดภัย (HACCP) และส่งเสริมการตลาดผ่านงานแสดงสินค้าในภูมิภาค สหกรณ์รูปแบบนี้ช่วยให้ผู้ผลิตรายเล็กสามารถ เข้าสู่ตลาดโลกได้โดยไม่ต้องแข่งขันแบบเดี่ยว เป็นการรวมพลังกันสร้างมาตรฐานและแบรนด์ร่วมของชุมชน

อย่างไรก็ตาม ยังคงมีความท้าทาย เช่น การรับรองคุณภาพอาหาร มาตรฐานสุขอนามัย การสร้างตลาด ในระดับสากล และการรักษาอัตลักษณ์โดยไม่ถูกหลอมละลายหรือกลืนกินด้วยแรงกดดันจากตลาดใหญ่ แต่หากชุมชนและหน่วยงานสนับสนุนการลงทุนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม ไม่ใช่การลดราคาเพื่อแข่งขัน การเดินทางจากอาหารพื้นบ้านสู่สินค้าระดับโลกก็จะไม่ใช่เรื่องไกลเกินจริง ลองมองกลับมาว่า ในชุมชนของคุณมีอาหาร หรือวัตถุดิบ ที่น่าสนใจแบบนี้อยู่ไหม? หากมีก็อาจถึงเวลาแล้วที่ต้องคิดต่อว่า ถ้าเราไม่เพียงขาย แต่เล่าเรื่องได้ เราจะพาอาหารพื้นบ้านให้ก้าวไปไกลจนเป็นสินค้าระดับโลกได้หรือไม่?

บทความโดย ปวีณ จันทร์รัตน์

BIC Vientiane สถานเอกอัครราชทูต ณ เวียงจันทน์

ข้อมูลอ้างอิง
- TasteAtlas. Kaipen | Traditional Snack From Luang Prabang Province. https://www.tasteatlas.com/kaipen

- The Laotian Times. “Kaipen Community Business Groups in Luang Prabang Receive National Certification.” https://laotiantimes.com/2023/04/26/kaipen-community-business-groups-in-luang-prabang-receive-national-certification