รูปแบบวิสาหกิจแบบ “บริษัท” เป็นอีกทางเลือกหนึ่งของการจัดตั้งวิสาหกิจใน สปป. ลาว “บริษัท” เป็น นิติบุคคลที่จัดตั้งขึ้นตามกฎหมายว่าด้วยวิสาหกิจ โดยการลงทุนด้วยเงิน และ/หรือ วัตถุ โดยบุคคลธรรมดา และ/หรือ นิติบุคคล เรียกว่า “ผู้ถือหุ้น” ตั้งแต่ 1 รายขึ้นไป ทั้งนี้ วิสาหกิจในรูปแบบบริษัท สามารถแบ่งได้เป็น 3 ประเภท คือ บริษัทจำกัดผู้เดียว บริษัทจำกัด และบริษัทมหาชน โดยในบทความนี้ จะขอกล่าวถึงเฉพาะ “บริษัทจำกัดผู้เดียว” ก่อน
บริษัทจำกัดผู้เดียวเป็นนิติบุคคลประเภทบริษัทประเภทหนึ่งที่จัดตั้งขึ้นตามกฎหมายว่าด้วยวิสาหกิจ โดยมี ผู้ถือหุ้นเพียงรายเดียว ในการดำเนินการต่างๆ จะดำเนินการในรูปแบบบริษัทที่ถือเป็นนิติบุคคลต่างหากแยกจากผู้ ถือหุ้น โดยประโยชน์ที่ผู้ลงทุนในฐานะที่เป็นผู้ถือหุ้นจะได้รับ คือ เงินปันผลจากผลกำไรของบริษัท และจะต้องมี การแต่งตั้งผู้จัดการหนึ่งหรือหลายคนขึ้นเพื่อดำเนินการเป็นตัวแทนของบริษัท
อนึ่ง ผู้ถือหุ้นสามารถเป็นผู้จัดการของบริษัทจำกัดผู้เดียวได้ ซึ่งในกรณีนี้ จะมีลักษณะเหมือนกับผู้ลงทุน สวมหมวกสองใบ หมวกใบแรก คือ หมวกของผู้ถือหุ้น มีสิทธิและหน้าที่ตามกฎหมายว่าด้วยวิสาหกิจ และหมวก ใบที่สอง คือ หมวกของผู้จัดการ ซึ่งมีหน้าที่หลัก ๆ คือ การดำเนินการต่างๆ ในบริษัทในขอบเขตที่กำหนดในกฎ ระเบียบของบริษัท และอยู่ภายใต้การควบคุมของผู้ถือหุ้น อย่างไรก็ตาม ในการกระทำการใดๆ แทนบริษัทโดยผู้ จัดการนั้น จะต้องเป็นการกระทำที่เสมือนเป็นตัวแทนของบริษัท ไม่ใช่กระทำในนามตัวผู้ถือหุ้นนั้นเอง ทั้งนี้ หาก ในกฎระเบียบของบริษัทกำหนดให้การลงนามต้องมีการประทับตราบริษัท ก็จะต้องมีการประทับตราบริษัทด้วย จึง จะถือว่าเป็นนิติกรรมที่สมบูรณ์ ระหว่างบริษัทกับบุคคลภายนอกนั้นๆ
ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า การจัดตั้งบริษัทจำกัดผู้เดียวนั้น มีจุดเด่นคือ การทำให้ผู้ลงทุนสามารถแยกการ ประกอบกิจการของ บริษัทจำกัดผู้เดียวออกจากการลงทุนอื่นๆ ของตนได้ กล่าวคือ ความรับผิดของผู้ลงทุนจะจำกัด เพียงทุนที่ตนลงในรูปของหุ้นของบริษัทจำกัด ผู้เดียวนั้นๆ เท่านั้น ถือเป็นการบริหารความเสี่ยงทางหนึ่งของตัวผู้ ลงทุนเอง อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่บริษัทจำกัดผู้เดียว มีผู้ถือหุ้นเพิ่มขึ้นมากกว่า 1 ราย กฎหมายกำหนดให้ต้อง เปลี่ยนชื่อเป็น “บริษัทจำกัด” และปฏิบัติตามกฎหมายที่เกี่ยวกับบริษัทจำกัดซึ่งจะกล่าวถึงรายละเอียดในบทความ ฉบับต่อไป